Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ
Με αφορμή την έκδοση του νέου του βιβλίου που έχει τίτλο «Το διακόνημα και το χειροτέχνημα» (εκδόσεις Παπαζήση, Δεκέμβριος 2017) συνομιλούμε με τον Θανάση Δρίτσα, Καρδιολόγο, Αναπληρωτή Διευθυντή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτη και συγγραφέα.
Μετά τους «Δύο Ποιητικούς Μονόλογους» τώρα περάσατε και στο δοκίμιο με την έκδοση «Το χειροτέχνημα και το διακόνημα». Κάνετε ποίηση, μουσική, δοκίμια, σκιτσάρετε συχνά και τις βινιέτες στις εκδόσεις σας, παράλληλα ασκείτε το επάγγελμα του γιατρού. Ποια ανάγκη σας οδηγεί στην παραγωγή τέχνης;
Ποιο είναι άραγε το βαθύτερο κίνητρο μιας γραπτής παρέμβασης σε δημόσιο επίπεδο ενός μάχιμου γιατρού και κοινωνικά ανήσυχου επιστήμονα; Ίσως το κίνητρο να συν-αποτελούν πολλαπλοί παράγοντες όπως η ανάγκη για δημιουργική έκφραση που εμπεριέχεται στο γενετικό μου υλικό, η διάθεση να ευαισθητοποιήσω άλλες παρόμοιες φωνές, η προσωπική παρηγορία και αυτο-ψυχοθεραπεία, ίσως ο θυμός για την έλλειψη αξιοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης, η θλίψη για την έκπτωση των πνευματικών αξιών σήμερα στη χώρα που γέννησε την δημοκρατία και την κλασική παιδεία. Μπορεί τελικά το κίνητρο να είναι απλά μια έντονη τάση που έχουν ορισμένοι άνθρωποι-σε αυτούς σίγουρα ανήκω και εγώ-να τα λένε ανοιχτά και να μοιράζονται τις σκέψεις τους. Άλλωστε η καθημερινότητα μου, ως γιατρού, είναι γεμάτη από ασθένεια, φθορά και θανατικό. Έτσι χρειάζομαι να καταφεύγω σε έναν όμορφο κόσμο που είναι μεν εξωπραγματικός αλλά όμως πολύ αληθινός. Χρειάζομαι ένα προσωπικό μου δωμάτιο παιχνιδιών για να δραπετεύω. Αυτή τη χαρά της δημιουργίας, όπως ίσως το παιχνίδι στο παιδί, την χαρίζει η τέχνη.
Τι σημαίνει ο τίτλος του βιβλίου «Το χειροτέχνημα και το διακόνημα»; Υπάρχει κάποιος συμβολισμός πίσω από τις δύο αυτές λέξεις;
Εδώ προστίθεται στην ιδιότητα του γιατρού και η ματιά του κοινωνικά ανήσυχου καλλιτέχνη και έτσι προέκυψε ο γενικός τίτλος «Το Διακόνημα και το Χειροτέχνημα» ο οποίος περιλαμβάνει (σε ειρηνική συνύπαρξη) τις δύο ισοδύναμες πιστεύω πλευρές μου, δηλαδή του κλινικού γιατρού και του δημιουργού τέχνης. Οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί ανήκουν σε σοφό ασκητή αγιορείτη μοναχό ο οποίος μου τους απέδωσε αυθόρμητα όταν με γνώρισε (1983) ως επισκέπτη της Αθωνικής πολιτείας, νεαρό φοιτητή ιατρικής και παράλληλα σπουδαστή της μουσικής τέχνης. Έψαχνα τότε εναγώνια την ταυτότητα μου, αναζητούσα απάντηση σε υπαρξιακά ερωτήματα: ποιος είμαι; που ανήκω; τι μπορώ να κάνω καλύτερα στη ζωή μου. Η ιατρική είναι μια κορυφαία αλλά και ιδιαίτερα απαιτητική επιστήμη, απαιτεί δια βίου εκπαίδευση. Επίσης η άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος απαιτεί κόπο, υπομονή, αφιέρωση, μεγάλες σωματικές και ψυχικές αντοχές. Από την άλλη η τέχνη σχετίζεται με μια κλήση, υπάρχει ένα κάλεσμα, κάποια ακατανόητη φωνή μέσα σου (όπως των Σειρήνων) που σε μαγνητίζει. Εκείνος όμως ο αγιορείτης με αυτό που μου είπε κάποτε μου έδωσε μια εξήγηση και παράλληλα μου χάρισε μια πρόταση ζωής. Μου είπε να μην ανησυχώ καθόλου και θεώρησε ότι ακολουθώ έναν σωστό δρόμο διότι κατά την άποψη του ο «ισορροπημένος» άνθρωπος πρέπει να έχει ένα διακόνημα για να προσφέρει κοινωνικά αλλά και ένα χειροτέχνημα για το καλό της ψυχής του.
Ποιο είναι το περιεχόμενο του βιβλίου και σε ποιούς απευθύνεται;
Στην παρούσα έκδοση περιέχονται άρθρα, κείμενα, σχόλια και σημειώσεις που είτε αυτούσια είτε αποσπασματικά δημοσιεύτηκαν σε έντυπα ή ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης κατά την περίοδο 2010-2017. Επίσης η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει συνεντεύξεις που έχω δώσει αλλά και που έχω πάρει ο ίδιος από σημαντικά πρόσωπα της επιστήμης και της τέχνης. Λόγω μεγάλης έκτασης της αρχικής ύλης έπρεπε να γίνει κάποια περικοπή ώστε το βιβλίο να διαμορφωθεί σε προσεγγίσιμο μέγεθος για τον μέσο αναγνώστη. Έτσι εκτός από τις πλέον αντιπροσωπευτικές δικές μου συνεντεύξεις εντάχθηκαν τελικά στο βιβλίο μόνον οι συνεντεύξεις που έχω πάρει από δύο ιστορικά πρόσωπα της τέχνης που, δυστυχώς, δεν είναι πια κοντά μας: Ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος και ο μαέστρος και μουσικοπαιδαγωγός Γιώργος Χατζηνίκος. Η επικοινωνία και η γνωριμία με αυτά τα δύο σπουδαία πρόσωπα με τιμά ιδιαίτερα αλλά επιπλέον αποκόμισα και από τους δύο σημαντικά μαθήματα για τη ζωή και την τέχνη. Επί της ουσίας τα κείμενα που περιέχονται στο βιβλίο συνιστούν δημόσιες παρεμβάσεις πάνω σε επίκαιρα ζητήματα της υγείας, του πολιτισμού και της πολιτικής σε μια περίοδο σοβαρής κοινωνικής και οικονομικής κρίσης της χώρας μετά το έτος 2010. Tο βιβλίο απευθύνεται σε κάθε σκεπτόμενο πολίτη αυτής της χώρας που αγαπά το βιβλίο, ιδιαίτερα όσους αναζητούν την σχέση της υγείας και του πολιτισμού με την κοινωνική ζωή. Δεν ανήκει στην κατηγορία των «ελαφρών αναγνωσμάτων» και μάλλον θα χρειαστεί να σπάσει και λίγο το κεφαλάκι του ο αναγνώστης κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης.
Νομίζω ότι έχει προηγηθεί παλαιότερα το βιβλίο σας «Η ασθένεια της υγείας» πάλι από τις εκδόσεις Παπαζήση. Πως προσεγγίζετε μέσα από το καινούργιο σας βιβλίο τα ζητήματα της υγείας σήμερα;
Μέσα από τα κείμενα που βασίστηκαν σε χειρόγραφες σημειώσεις νομίζω ότι αναδύεται η ανησυχία μου για την απώλεια του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της δημόσιας υγείας και την προλεταριοποίηση του ιατρικού λειτουργήματος. Η έμφαση αποκλειστικά στα ζητήματα του κόστους της υγείας έχει οδηγήσει στον απόλυτο έλεγχο των λειτουργών της υγείας και σε προοδευτική κατάργηση της ελεύθερης βούλησης του γιατρού μέσα από αυστηρές κατευθυντήριες οδηγίες. Η υγεία στη χώρα μας δυσκολεύεται να βρεί τη μέση οδό κινούμενη ακραία από τον ανήφορο στον κατήφορο. Από την υπερβολική συνταγογράφηση και την απόλυτη σπατάλη σε φάρμακα και υλικά έχουμε οδηγηθεί στον αντίποδα των παράλογων περιορισμών. Ο Μεγάλος Αδελφός και η Κοινωνία του Μαζικού Ελέγχου έχει χτυπήσει πλέον την πόρτα της δημόσιας υγείας (με πρόφαση πάντα το κόστος), έτσι οι μελλοντικές κοινωνίες οδηγούνται με μαθηματική βεβαιότητα στην παράκαμψη της βούλησης του θεράποντα γιατρού με στόχο την παροχή υπηρεσιών υγείας απευθείας στον καταναλωτή (consumer targeted medicine).
Ισχυρίζεστε μέσα από τα κείμενα σας ότι τα σημερινά προβλήματα της υγείας μπορούσαν να προβλεφθούν πολύ νωρίτερα. Που βασίζεται αυτή η άποψη;
Βέβαια την προλεταριοποίηση της υγείας και του ιατρικού λειτουργήματος μπορούσε να την διαβλέψει «ο σκεπτόμενος νους» ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 80. Από τα φοιτητικά μου χρόνια είχα εντοπίσει την εκρηκτική αύξηση του αριθμού γιατρών, οδοντιάτρων, φαρμακοποιών σε αναλογία με τον πληθυσμό. Όταν υπάρχει τέτοιος πληθωρισμός είναι μοιραίο ότι κάποια στιγμή και ανεργία θα προέκυπτε και ευτελισμένες αμοιβές. Όταν μπήκα με εισαγωγικές εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή της Αθήνας είχαμε εισαχθεί εκείνη τη χρονιά περίπου διακόσιοι πρωτοετείς. Όταν πήραμε το πτυχίο μας, στο έκτο έτος, θα πρέπει ο αριθμός να είχε φτάσει τους χίλιους. Παράκαμψη της ευθείας οδού, μεταγραφές φοιτητών από ξένα πανεπιστήμια για υποτιθέμενους λόγους υγείας, ομογενείς και ότι μπορείς να φανταστείς ως μηχανισμούς εξαίρεσης. Όταν στη συνέχεια υπηρέτησα τη στρατιωτική μου θητεία διαπίστωσα ότι είχαν προστεθεί και οι πτυχιούχοι ξένων πανεπιστημιών, Βαλκάνια και Ιταλία είχαν τότε σουξέ. Επόμενο είναι ότι όταν έχεις τέτοια τεράστια προσφορά (χωρίς να υπάρχει ενιαίο πλάνο αξιολόγησης) κάποια στιγμή περιορίζεται η ζήτηση, αυξάνεται η ανεργία, μειώνονται οι αμοιβές στην αγορά εργασίας.
Σήμερα οι ιατρικές πράξεις κοστολογούνται πλέον εξευτελιστικά πχ ιατρική επίσκεψη που κοστίζει 10 ευρώ. Για ένα τέστ κόπωσης, μια συχνή καρδιολογική εξέταση που μπορεί να έχει και ένα μικρό ρίσκο, η συμμετοχή του ασθενούς όταν χρεώνεται μέσω ΕΟΠΥΥ είναι μόνο 4 ευρώ! Ζούμε πλέον έναν απίστευτο ευτελισμό του ιατρικού επαγγέλματος στη χώρα μας. Λογικό είναι οι νεώτεροι γιατροί να θέλουν να φύγουν εκτός Ελλάδος προς πολιτισμένες χώρες όπου η ιατρική ιδιότητα αντιμετωπίζεται ακόμη με αξιοπρέπεια. Βέβαια τα κράτη, ως δημόσιοι φορείς, σε παγκόσμιο επίπεδο δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν την εκρηκτική αύξηση του κόστους της υγείας. Φαίνεται ότι μελλοντικά θα πρέπει να μπει μεγάλο φρένο στην συνταγογράφηση υπερβολικού αριθμού εξετάσεων σε σχέση με το κόστος. Οι νεότερες γενιές γιατρών θα πρέπει οπωσδήποτε να εκπαιδευτούν στην εκτίμηση της σχέσης κόστους-ωφέλους όσον αφορά την συνταγογράφηση φαρμάκων και διαγνωστικών πράξεων. Δεν είναι πάντα το ακριβότερο καλύτερο για τον ασθενή.
Μέσα στο βιβλίο σας έχετε αφιερώσει επιμέρους κεφάλαια στον Γιάννη Τσαρούχη, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Άντον Τσέχωφ, τον Αντρέι Ταρκόφσκυ, τον Αλμπέρ Καμύ και άλλους. Τι σημαίνουν για εσάς όλα αυτά το πρόσωπα;
Τον Γιάννη Τσαρούχη είχα την τύχη να τον γνωρίσω κατά τη διάρκεια των συχνών επισκέψεων μου στα μοναστήρια του Αγίου Όρους στη δεκαετία του 80. Ο Τσαρούχης δεν ήταν απλός ζωγράφος ήταν ένας σοφός-πανέξυπνος άνθρωπος που μέσα από τις ατάκες του με έβαλε στην ουσία της τέχνης, ιδιαίτερα της ελληνικής τέχνης. Μου έμαθε ότι η ελληνική έκφραση εμφανίζει μια συνέπεια και συνέχεια από τον αρχαίο μέχρι τον βυζαντινό κόσμο. Ο Τσαρούχης ήξερε ποιος είναι και που πάταγε, ήξερε ποια παράδοση κουβαλάει και δεν του είχε πάρει τα μυαλά η Ευρώπη και τα σύγχρονα ρεύματα της δυτικής τέχνης. Ηταν έλληνας αλλά και παγκόσμιος ο Τσαρούχης, δεν είχε εθνικιστικά συμπλέγματα. Απλά έβλεπε την αλήθεια στην τέχνη και τη ζωή. Το ίδιο ήταν και ο Μάνος Χατζιδάκις, στο ίδιο μήκος κύματος με τον Γιάννη Τσαρούχη. Ελεύθερος, αδέσμευτος, δεν ήθελε να γίνεται οπαδός, τα έλεγε χωρίς φόβο και πάθος, δεν είχε προσδεθεί σε κομματικούς μηχανισμούς. Ο Χατζιδάκις ήταν έλληνας και παράλληλα παγκόσμιος.
Όλοι οι δημιουργοί που αναφέρατε παραπάνω έχουν συνεισφέρει σημαντικά στον καθορισμό της κοσμοθεωρίας μου στην Τέχνη και στη Ζωή. Ο Καμύ μετέτρεψε την φιλοσοφία του σε επιτυχημένη λογοτεχνία, είναι ανθρωπιστής, έχει μια πνευματικότητα και μια θεολογική διάσταση χωρίς να είναι θρησκευόμενος. Ο Καμύ αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο του μεσογειακού φωτός και προβλέπει την υπαγωγή της ευρωπαικής ένωσης στην κυριαρχία του βόρειου γερμανικού πνεύματος. Ο Καμύ προφητεύει την παρακμή του ευρωπαικού πνεύματος, όπως ακριβώς τη ζούμε σήμερα, και διαβλέπει την επικράτηση του «λογιστικού» πνεύματος στην ευρωπαική οικονομία. Με τον Τσέχωφ έχουμε κατά σύμπτωση γενέθλια την ίδια ημέρα με εκατό χρόνια διαφορά, ήταν επίσης γιατρός και στο λογοτεχνικό του έργο διαβλέπω τη δυναμική που καθορίζουν οι δύο αυτές ιδιότητες του. Νοιώθω να επικοινωνώ με τον Τσέχωφ βαθύτερα. Ο Αντρέι Ταρκόφσκυ με έμαθε να βλέπω το φως στα πρόσωπα που έρχεται από την ψυχή, από τον εσώτερο άνθρωπο. Αυτό το «εσώτερο» φως βλέπει ο Ταρκόφσκυ. Αυτό βέβαια συμβαίνει και στη βυζαντινή ζωγραφική αλλά ο Ταρκόφσκυ το διατυπώνει με το προσωπικό του ύφος μέσα από τη σύγχρονη τέχνη του κινηματογράφου.
Έχετε αφιερώσει ένα κείμενο του βιβλίου στον ασκητή γέροντα Παίσιο τον Αγιορείτη τον οποίο είχατε γνωρίσει και συνομιλούσατε συχνά μαζί του κατά τη διάρκεια επισκέψεων σας στον Άθω. Τι αποκομίσατε από αυτή την επικοινωνία;
Ο Παίσιος δέχονταν βροχή επισκέψεων όχι μόνον από την Ελλάδα αλλά από ολόκληρο τον κόσμο. Ηταν και ένα είδος «σταρ» και πολλοί επισκέπτες, συχνά άσχετοι με την πίστη και την εκκλησία, του έκαναν επίσκεψη για να διαπιστώσουν περι τίνος πρόκειται. Τον αντιμετώπιζαν ως είδος γκουρού. Για την πνευματική αξία και την σοφία του μου είχαν μιλήσει άνθρωποι που εκτιμούσα πολύ πριν τον γνωρίσω. Ήταν ένας απλός και ταπεινός άνθρωπος με μεγάλη πίστη, ανήκε στη μεγάλη γενιά της ασκητικής παράδοσης της Ορθοδοξίας. Πριν έρθει στον Άθω είχε ζήσει ασκητικά στις δύσκολες συνθήκες του Σινά. Διέθετε ευφυία και απίστευτο χιούμορ και αντιμετώπιζε με διάκριση κάθε διαφορετικό επισκέπτη. Αυτό που διαπίστωσα από την επικοινωνία μαζί του ήταν η μεγάλη του αγάπη για κάθε κατηγορία ανθρώπων. Έτσι, τον χαρακτηρίζω μέσα στο βιβλίο ως «Το πυρηνικό εργοστάσιο της αγάπης». Έλεγε ότι πρέπει να αγαπάμε το Χριστό από «φιλότιμο» και όχι για να πάμε στον παράδεισο ή να κερδίσουμε κάτι. Δεν μετέφερε ο γέροντας αυτή την ενοχικότητα των τυπικά θρησκευόμενων. Δεν επιθυμούσε καθόλου την προβολή, το αντίθετο μάλιστα, αλλά πίστευε ότι με το να βλέπει τόσο κόσμο βοηθάει στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι σήμερα. Πίστευε ότι ο άνθρωπος πρέπει πρώτα να κάνει το λογικό και το ανθρωπίνως δυνατό και μετά να ζητάει μεταφυσική βοήθεια. Αν ζούσε σήμερα πιστεύω δεν θα του άρεσε καθόλου όλος αυτός ο ντόρος που γίνεται για το πρόσωπο του, ήταν άνθρωπος πραγματικά ταπεινός και πιστός. Προφανώς υπάρχει και εμπορική εκμετάλλευση αυτού του ιερού προσώπου σήμερα. Μέσα από την ασκητική του ζωή ο Παίσιος πολεμούσε τον εγωισμό και την αλαζονεία, έλεγε ότι ο μεγαλύτερος εχθρός είναι ο κακός μας εαυτός. Νοιώθω τυχερός που γνώρισα αυτή τη μεγάλη μορφή.
[…] πηγη […]